Flasim përhanshëm me Agim Vincën

Nga: Xhemazije Rizvani

 

Vijon në PanAlbanica cikli i intervistave “Flasim përhanshëm me…” të realizuara nga Xhemazije Rizvani. Këtë radhë ajo flet përhanshëm me shkrimtarin dhe studiuesin e shquar, Agim Vincën.

 

  1. Si duket dhoma e një shkrimtari ?

E rrëmujshme, sikurse edhe koka e tij, pak a shumë, por në atë rrëmujë ka shumë rregull dhe harmoni.

 

  1. Për ç’gjëra tashmë është vonë ?

Të flasësh përhanshëm pasi të jesh zgjuar nga gjumi!

 

  1. Ç’ka poetike Veleshta e këngëve ?

Këngët, vallet, dasmat, edhe vajtimet, që t’i kujtojnë tragjeditë antike. Sofrën, bujarinë. Shpirtin kryengritës, krenarinë, por edhe inatin…

 

  1. Pandemia ka qenë e frytshme për ju ?

Fatbardhësisht apo fatkeqësisht po. Po të mos kishte qenë korona që na erdhi mysafir në pranverë të këtij viti, nuk do të kishte lindur libri “Ditari i pandemisë”, për të cilin vazhdojnë të më arrijnë komplimente nga të katër anët.

 

  1. Kush është Agim Vinca ?

Herë-herë më duket se nuk e di as vetë mirë. Është një njeri mendjelirë, i drejtë, por pak i vështirë. Një idealist i pandreqshëm, që kërkon të vërë rend në këtë botë kaotike.

 

  1. Ku përkisni ju ? Kë keni atdhe ?

Thuhet se atdheu i shkrimtarit është gjuha në të cilën shkruan. Unë flas dhe shkruaj shqip. Kam lindur në Maqedoni, jetoj në Kosovë, atdhe kam Shqipërinë, “që nga Shkupi në Janinë”.

 

  1. Për çka është akoma herët?

Për t’i thënë jo rrënimit të vlerave. Për t’u rebeluar kundër marrëzisë.

 

  1. Cilët poet i keni të preferuar ?

Janë të shumtë poetët që i dua, që më pëlqejnë, që më merr malli t’i lexoj, rilexoj e mësoj përmendsh. Nga “të huajt” Bajroni, Hygoi, Hajne, Pushkini; nga tanët Mjeda, Noli, Lasgushi, Migjeni. Pa harruar as bashkëkohorët. More details are available at pokies online.

 

  1. Ç’ka të jashtëzakonshme Prishtina ? Po Struga ?

Struga ka bukuri natyrore, ka Liqenin dhe Drinin, por Prishtina, qyteti pa lumë, më ka bërë ky që jam. Këtu mësova të notoj në ujërat e dijes, të artit dhe shkencës.

 

  1. Pa cilat libra s’duhet të rrijë çdo shtëpi ?

Pa Biblën, Kur’anin, Iliadën, Komedinë hyjnore, Hamletin, Don Kishotin, Rubairat, Lulet e verës, Milosaon, Juvenilian, Albumin e Nolit, Vargjet e lira të Migjenit, Pelegrinin e Dritëroit, Kronikën e Kadaresë, Ditarët e prof. Qosjes etj. Më lejoni të shtoj edhe një libër që duhet ta ketë çdo familje shqiptare: Fjalorin e gjuhës shqipe.

 

  1. Cila është diktatura më e tmerrshme, nga ato dy a tri ?

Të gjitha diktaturat janë të tmerrshme, por më e tmerrshmja është ajo që bashkë me trupin përpiqet ta vrasë edhe shpirtin.

 

  1. Për çka pikëlloheni më shpesh ?

Për njerëzit e mi(rë), që nuk janë më dhe për “parajsën e humbur”: fëmijërinë.

 

  1. Nga cila derë ikni nga realiteti ?

Nëpërmjet fjalës, imagjinatës, punës krijuese. Edhe përmes ëndrrës dhe ëndërrimit (dikur).

 

  1. Ç’ju ngjall e nesërmja ?

Frikë. Por edhe shpresë. Shpresa vdes e fundit.

 

  1. Përse shkruani ?

“Pour tuer la mort”, do të thoshte Romen Rolani. “Për ta vrarë vdekjen”, aq sa është e mundur kjo gjë, nëse nuk është thjesht një iluzion.

 

  1. Cila është ajo rrugë që mezi prisni ta bëni ?

Kurdo që udhëtoj nëpër botë mezi pres të kthehem nga kam ardhur. Edhe kur kam shkuar në Romë, Paris a Nju-Jork, e kam pritur me padurim kthimin në Prishtinë.

 

  1. A i keni gjetur kuptimin jetës ? Cili është?

Në pragun e shtëpisë së një miku në Amerikë lexova fjalët: Live (Jeto), Love (Dashuro) dhe Laugh (Qesh). Ndoshta te këto tri fjalë qëndron kuptimi i jetës. Por unë jam ende në kërkim të këtij kuptimi, që s’merr fund derisa të marrim frymë.

 

  1. Cilët janë mësuesit tuaj ?

Para së gjithash nëna që më ka lindur. Daja, një njeri karizmatik, që ka ndikuar shumë në formimin tim politik. Më vonë, disa nga profesorët e mi në fakultet, si pedagogë dhe si krijues. Edhe në këtë moshë e konsideroj veten nxënës që mëson nga të tjerët.

 

  1. Nëse vdes libri, si do të jetojë njerëzimi ?

Nuk besoj se do të vdesë libri. Së paku jo sa të jetë në këtë botë brezi im. Për më vonë nuk e di. Mund të jetohet edhe pa libër, por nuk është mirë. Kjo do të ishte jetë në shkretëtirë.

 

  1. Ç’ka të frikshme rrotull nesh ?

Pushteti i korruptuar, shkelësit e lirisë, njerëzit me maska (para dhe pas pandemisë). Urrejtja, smira, egoizmi dhe injoranca në ne dhe rreth nesh.

 

  1. Shkrimtari dhe politika si duhet të qëndrojnë?

Në distancë, por edhe duke u përleshur i pari me të dytën, pa frikë dhe pa bërë llogarira. 

 

Shkëputje nga “ Ditari i pandemisë” i botuar së fundmi:

 

BOGDANI, MURTAJA DHE VARIOLA VERA

E diel, 15 mars 2020

Bota ka njohur epidemi të tilla edhe më parë, me pasoja fatale, që kanë marrë mijëra e miliona jetë njerëzish, si: tifoja, kolera, murtaja (e quajtur murtaja e zezë), lia e bardhë, ethet e verdha, gripi spanjoll i vitit 1918 (pandemik), gripi i Hong-Kongut, gripi aziatik, gripi i derrit e të tjera, por ato kanë ndodhur në kohëra të tjera, kur zhvillimi ekonomik dhe teknik ka qenë shumë më i ulët se ç’është sot.

Edhe në Kosovë ka pasur murtajë në shekullin XVII. Pjetër Bogdani ka vdekur prej saj. Ipeshkvin e Shkupit sëmundja e gjeti në Prizren, ku kishte shkuar t’i bashkohej ushtrisë austriake në luftë kundër Perandorisë Osmane në krye të kryengritësve shqiptarë. U kthye në Prishtinë për mjekim, por pa sukses. Vdiq më 6 dhjetor 1689. Turqit e zhvarrosën dhe ua hodhën eshtrat e tij qenve për shkak të kryengritjes që pati organizuar.

Edhe gjenerali austriak me prejardhje italiane, Pikolomini, pati të njëjtin fat. Qe nisur nga Vjena me bekimin e Kurorës për ta pushtuar Kosovën, Maqedoninë dhe Bosnjën, por kur arriti në Shkup qytetin e kishte kapluar murtaja. Dha urdhër që të digjej qyteti dhe ashtu u bë, por gjenerali me nam nuk i shpëtoi dot vdekjes.[1]

Shumë më i freskët është rasti me “linë e zezë” (variola vera), të cilën populli, për ta marrë me të mirë, e quan “lia e bardhë”. Ishte fillimi i vitit 1972. Virusin e solli një haxhi nga fshati Dejë i Rahovecit, i cili nga vendi i shenjtë solli edhe një shishe me “ujë zemzemi”. Zemzem quhet kroi në oborrin e Xhamisë së Madhe në Mekë të Arabisë Saudite. Sipas besëtytnisë, kjo “pije magjike” “ndihmon shtatzëninë, stimulon potencën dhe shmang epidemitë e kafshëve”. Por, ja që kësaj here ua solli atë njerëzve! Haxhi Ibrahim Hoti me ujin “eliksir” infektoi mbesën e vet! Mjekët në fillim pandehën se ishte fruth a grip, por nuk ishte asnjëra nga këto. Kishte simptoma të tjera, shumë më të rënda. Sëmundjen e konstatoi i pari një mjek nga Prizreni, dr. Xhelal Xhibo, kurse diagnozën e tij e vërtetuan ekipet mjekësore nga Beogradi. Por barrën kryesore e mbajti Spitali i Gjakovës, i cili u shndërrua në karantinë plot dy muaj. Hero i luftës me linë ishte mjeku gjakovar dr. Agim Serhati, i cili njëzet vjet më vonë, në kohën e helmimit të nxënësve në vitet ’90, do ta pësonte jo nga ndonjë virus, por nga burgu dhe torturat e pushtetit serb.

Qe alarmuar krejt Jugosllavia, madje edhe bota. E mbrama epidemi e lisë së zezë në Evropë kishte qenë në vitin 1930 dhe kishte marrë miliona jetë njerëzish. Prej 123 të infektuarve, në Kosovë vdiqën 26 veta, kurse në Serbi, kryesisht në Sanxhak, 40 nga 194 të infektuar sa ishin gjithsej. Në fund të prillit 1972 epidemia u shpall e mposhtur, me dekret shtetëror, sepse rrezikohej sezoni turistik, që ishte burim i të ardhurave valutore në Jugosllavinë e atëhershme.

E mbaj mend mirë atë situatë, edhe pse asokohe nuk isha në Prishtinë, por në Strugë, ku punoja si mësues i gjuhës dhe letërsisë shqipe në
Gjimnazin e atjeshëm. Madje i pata bërë vend edhe në një poemë të shkruar “në frymën e kohës”, në stilin e Kadaresë, të cilin ne këndej sapo e kishim zbuluar si shkrimtar. “Vitet ‘70/ Alarm! Deja/ Ratkoci,/ haxhinjtë,/ virusi!/ Për të satën herë trokiti mortja te dera; – / Variola vera! / Edhe një rrufe/ në qiellin tënd,/ në qiellin tënd plot bubullimë,/ Kosovë, e shekujve karantinë!”.

Këto vargje gjenden në librin tim të parë me poezi, Feniksi (Shkup 1972).

Kosovë, e shekujve karantinë!

[1] Para se t’ia vinte zjarrin, më 26 tetor të vitit 1689, shkroi: «Shkupi është një qytet i madh, jo shumë më i vogël se Praga, ose sa ajo. E gjeta të braktisur, pa thesare, por të furnizuar mirë me produkte ushqimore. Ata pak njerëz që kanë mbetur, sillen rrugëve të frikësuar. Më vjen keq që ato godina të hijshme, të cilat nuk i kam parë kund, ato xhami prej mermerit më të bukur e me ornamentet e arta, që edhe në Romë do të ma kishin tërhequr vëmendjen, ato relikte e kopshte të bukura, më duhet t’ia fal zjarrit».

***

Agim Vinca ka lindur më 22.5.1947 në Veleshtë, Strugë, në një familje arsimdashëse. Shkollën fillore e kreu në vendlindje, ndërsa të mesmen në Strugë. Studimet për gjuhë dhe letërsi shqipe i kreu në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Prishtinës, ku edhe magjistroi dhe doktoroi. Ka qenë mësimdhënës i Fakultetit të Filologjisë të Universitetit të Prishtinës dhe Universitetit të Tetovës.

Agim Vinca është njëri nga poetët më të njohur bashkëkohorë shqiptarë dhe njëri ndër studiuesit më të dalluar të letërsisë shqipe. Përveç krijimeve letrare në poezi, ka botuar një numër të madh punimesh nga fusha e kritikës letrare, por edhe një varg studimesh me karakter historiko-letrar. Bibliografia e shkrimeve të dr. Agim Vincës është tejet e gjerë. Ajo përfshin mbi 500 njësi: recensione, ese, kritika, trajtesa, studime, shkrime polemike e publicistike etj.

Jeton në Prishtinë.